Karol Stuart: wczesne lata i droga do tronu
Syn Jakuba I i Anny Duńskiej
Karol I Stuart, którego życie i panowanie miały fundamentalny wpływ na historię Wielkiej Brytanii, przyszedł na świat w Dunfermline w Szkocji 19 listopada 1600 roku. Był trzecim dzieckiem i drugim synem króla Szkocji Jakuba VI, który w 1603 roku został również Królem Anglii jako Jakub I. Jego matką była Anna Duńska, córka króla Danii Fryderyka II. Od najmłodszych lat Karol był postacią delikatną i chorowitą, co odróżniało go od jego starszego brata, Henryka, księcia Walii, uważanego za przyszłego następcę tronu. Niestety, Henryk zmarł w 1612 roku, co diametralnie zmieniło losy młodego Karola. Nagle postawiony w roli dziedzica, musiał intensywnie przygotowywać się do przyszłych obowiązków monarchy. Wychowany w duchu silnej wiary anglikańskiej i przekonania o boskim prawie królów, Karol już od młodości przejawiał cechy, które miały zdefiniować jego panowanie: pewność siebie, upór i skłonność do podejmowania decyzji bez konsultacji.
Król Anglii, Szkocji i Irlandii
Śmierć Jakuba I 27 marca 1625 roku otworzyła przed Karolem drogę do objęcia trzech koron: Anglii, Szkocji i Irlandii. W wieku zaledwie 24 lat, Karol Stuart stał się panującym monarchą, dziedzicząc nie tylko tron, ale także złożone problemy polityczne i społeczne, które narastały za panowania jego ojca. Jego koronacja odbyła się w Opactwie Westminsterskim 2 lutego 1626 roku. Początkowo jego panowanie budziło nadzieje, jednak szybko okazało się, że Karol podziela wiele z absolutystycznych zapędów swojego ojca. Jego małżeństwo z Henriettą Marią Burbon, siostrą króla Francji Ludwika XIII, budziło kontrowersje ze względu na jej katolickie wyznanie, co niepokoiło protestancką większość w Anglii. Te wczesne decyzje i postawy Karola Stuarta już zwiastowały nadchodzące konflikty, które miały wstrząsnąć fundamentami monarchii.
Konflikt z parlamentem i 11-letnia tyrania
Rządy bez parlamentu i narzucanie reform
Jednym z najbardziej charakterystycznych i tragicznych okresów panowania Karola Stuarta były lata 1629–1640, znane jako „11-letnia tyrania”. Po serii sporów z Parlamentem dotyczącym finansów, polityki zagranicznej i wpływu monarchii, Karol zdecydował się na radykalny krok – rozwiązał parlament i postanowił rządzić samodzielnie. Ten okres cechował się próbami narzucania reform w duchu absolutystycznym, często bez zgody i poparcia przedstawicieli narodu. Król, wspierany przez swoich doradców, takich jak Thomas Wentworth (późniejszy hrabia Strafford) i arcybiskup William Laud, dążył do wzmocnienia władzy królewskiej i centralizacji państwa. Jednym z przykładów takich działań było egzekwowanie opłat za okręty (tzw. ship money), które miały być przeznaczone na obronę morską, ale były pobierane nawet od miast położonych w głębi kraju, co było postrzegane jako naruszenie tradycyjnych swobód. Te działania, w połączeniu z próbami narzucenia bardziej episkopalnej liturgii Kościoła Anglii szkockim prezbiterianom, wywołały powszechne niezadowolenie i narastały opór.
Droga do wojny domowej
Próby narzucenia reform religijnych, zwłaszcza w Szkocji, okazały się dla Karola Stuarta punktem zwrotnym, który nieodwracalnie skierował go na ścieżkę konfliktu. W 1637 roku, zgodnie z zaleceniami arcybiskupa Lauda, wprowadzono nowy, anglikański modlitewnik w Szkocji. Spotkało się to z natychmiastową i gwałtowną reakcją Szkotów, którzy bronili swojej prezbiteriańskiej tożsamości. Doprowadziło to do wybuchu tzw. Wojen Biskupów. Aby sfinansować działania wojskowe przeciwko buntującym się Szkotom, Karol I był zmuszony do zwołania Parlamentu w 1640 roku. Najpierw zebrał tzw. Krótki Parlament, który został szybko rozwiązany, gdy odmówił uchwalenia podatków bez wcześniejszego zajęcia się skargami na rządy królewskie. Następnie zwołano Długi Parlament, który okazał się znacznie bardziej stanowczy i zdominowany przez przeciwników króla, takich jak John Pym i John Hampden. Długi Parlament natychmiast podjął działania mające na celu ograniczenie władzy królewskiej, skazał na śmierć doradców króla, takich jak Strafford, i uchwalił ustawy uniemożliwiające królowi rozwiązywanie parlamentu bez jego zgody. Kulminacją tego narastającego napięcia było podniesienie królewskiego sztandaru przez Karola I w 1642 roku, co symbolicznie rozpoczęło angielską wojnę domową.
Wojna domowa i klęska Karola Stuarta
Bitwa pod Naseby i niewola
Angielska wojna domowa, która rozpoczęła się w 1642 roku, była brutalnym konfliktem między siłami rojalistycznymi, wiernymi Karolowi Stuartowi, a siłami Parlamentu, znanymi jako Okrągłogłowi. Początkowo wojna była wyrównana, z sukcesami po obu stronach, jak na przykład bitwy pod Marston Moor i Edgehill. Jednak kluczowym momentem, który przechylił szalę zwycięstwa na korzyść Parlamentu, była bitwa pod Naseby stoczona 14 czerwca 1645 roku. Armia królewska, dowodzona przez samego Karola i księcia Ruperta, została całkowicie rozbita przez siły Parlamentu pod wodzą Olivera Cromwella i sir Thomasa Fairfaxa. Klęska pod Naseby była druzgocąca dla sprawy królewskiej, tracąc większość swoich żołnierzy i artylerii. Po tym starciu Karol I był zmuszony do ucieczki. W 1646 roku, po długim okresie ukrywania się i poszukiwań, Karol Stuart poddał się szkockim siłom prezbiteriańskim, licząc na ich wsparcie. Jednak Szkoci, po negocjacjach z Parlamentem Angielskim, wydali króla angielskim komisarzom w zamian za znaczną sumę pieniędzy. W ten sposób Karol I znalazł się w niewoli, a jego nadzieje na odzyskanie tronu malały z każdym dniem.
Proces i egzekucja Karola Stuarta
Uwięzienie Karola Stuarta nie zakończyło jego walki o władzę. Król, nawet będąc w niewoli, próbował prowadzić negocjacje i szukać porozumienia z różnymi frakcjami w parlamencie i armii. Jego próby porozumienia z presbiterianami i negocjacje z królem Szkocji doprowadziły do kolejnej wojny domowej w 1648 roku. Jednak tym razem interwencja armii, zdominowanej przez radykalnych independetów i Olivera Cromwella, była decydująca. W grudniu 1648 roku oddziały armii Cromwella oczyściły Parlament z członków podejrzanych o sympatyzowanie z królem (tzw. Pride’s Purge). Pozostała grupa posłów, znana jako Rump Parliament, powołała Wysoki Trybunał Sprawiedliwości, który miał osądzić króla. Karol I stanął przed sądem w styczniu 1649 roku, oskarżony o zdradę stanu przeciwko narodowi angielskiemu. Król odmówił uznania legalności sądu, uznając się za wybranego przez Boga i niepodlegającego ziemskiemu osądowi. Mimo to, po krótkim procesie, został uznany winnym i skazany na śmierć. Egzekucja Karola Stuarta odbyła się 30 stycznia 1649 roku na placu przed Pałacem Whitehall w Londynie. Był to wydarzenie bezprecedensowe w historii Wielkiej Brytanii – jedyny brytyjski władca, który został obalony przez poddanych i publicznie ścięty.
Dziedzictwo i wpływ na historię
Karol II i restauracja monarchii
Śmierć Karola Stuarta zapoczątkowała okres republiki w Anglii, znany jako Commonwealth, a następnie Protektorat pod rządami Olivera Cromwella. Ten eksperyment polityczny, choć innowacyjny, okazał się jednak niestabilny i niepopularny wśród wielu warstw społeczeństwa. Po śmierci Cromwella w 1658 roku, pojawiła się silna tęsknota za powrotem do tradycyjnego ustroju monarchicznego. W 1660 roku, w wyniku porozumienia zawartego przez generała George’a Moncka, przywrócono monarchię, a na tron wstąpił syn straconego króla, Karol II. Restauracja monarchii była triumfem dla rojalistów i oznaczała powrót dynastii Stuartów do władzy. Jednak panowanie Karola II, choć popularne i obfitujące w kulturalny rozkwit, już nigdy nie przywróciło pełni absolutystycznych ambicji, które charakteryzowały jego ojca. Królowie musieli liczyć się z siłą Parlamentu i coraz silniejszymi żądaniami obywateli co do ich praw i wolności.
Pamięć o królu-męczenniku
Dziedzictwo Karola Stuarta jest złożone i budziło kontrowersje przez wieki. Dla wielu jego zwolenników, zwłaszcza w kręgach anglikańskich i monarchistycznych, Karol I stał się symbolem męczeństwa i obrońcą tradycyjnych wartości oraz boskiego prawa królów. Kościół Anglii do dziś wspomina go jako króla i męczennika, a dzień jego egzekucji był przez długi czas dniem żałoby narodowej. Jego córka, Zofia Hanowerska, a następnie jej syn, Jerzy I, po wygaśnięciu linii Stuartów przejęli tron brytyjski, zapoczątkowując dynastię hanowerską. Choć sam Karol I nie był w stanie utrzymać swojej władzy, jego walka z Parlamentem i jego tragiczna śmierć na zawsze zmieniły brytyjską konstytucję i ukształtowały stosunki między monarchią a jej poddanymi. Jego syn, Karol II, oraz wnuk, Jakub II, kontynuowali walkę o utrzymanie władzy, a późniejsze powstania jakobickie, inicjowane przez Karola Edwarda Stuarta, wnuka Jakuba II, znanego jako „Bonnie Prince Charlie”, były ostatnimi próbami przywrócenia dynastii Stuartów na tron. Historia Karola Stuarta pozostaje przestrogą o konsekwencjach absolutystycznych rządów i potędze narastającego oporu społecznego.
Dodaj komentarz